|
-غبارگيري
غبار هميشه به صورت تركيبات مختلفي در هوا وجود دارد و ممكن است به صورت ذرات آهن ، كربن به شكل دوده ،
آلومين .و ساير مواد به داخل پرز فرش نفوذ كند . ذرات ريز غبار به صورت لايه اي نازك روي سطح و داخل پرزهاي فرش نفوذ مي كند . اين لايه ها جذب كننده ي رطوبت نيز هستند و در بلند مدت به صورت لكه هاي چرك روي سطح فرش پديدار مي شوند و حتي باعث پوسيدگي فرش نيز مي گردند .
كانونهاي اجتماع غبار و خاك در درون فرش مكان مناسبي براي زندگي انواع حشرات مانند بيد است كه مي توانند الياف پشم را بجوند و از بين ببرند . بنابراين غبارگيري فرش هراز گاهي الزامي است .
بهترين وسيله براي زدودن گرد و خاك و تميز نمودن فرش جاروهاي دستي و معمولي(جاروهاي رشتي و مشابه آن ها) مي باشد .استعمال اين قبيل جاروها با وجود آن كه وقت بيشتري را گرفته و تا حدودي خسته كننده مي باشند . معهذا جهت دوام فرش بيشتر توصيه مي شوند .
به كار بردن جاروهاي برقي با دور كم هر چند روز يك بار بدون اشكال است ولي هرگز نبايد از جاروهاي برقي كه برس هاي چرخنده دارند بكار برد ، چه حركات چرخشي اين برسها باعث شكسته شدن الياف پشم و كنده شدن گره ها از جسم فرش مي شود و همچنين از گردش جاروبرقي در اطراف محل ريشه ها اكيداً خودداري مي شود چه با اين عمل ريشه ها به داخل دستگاه مكيده مي شود و از بين مي روند .
نوصيه مي شود هر چند هفته يكبار با جاروبرقي و يا جاروي معمولي پشت فرش نيز جارو شود چون اين عمل گرد و خاك و ناپاكي هايي كه در پشت فرش رخنه نموده اند ، زدوده خواهد شد .
در غبارگيري قالي و قاليچه ها هيچ گاه مانند پتو و ملافه روزانه آنها را تكان نداده و از پنجره و بالكن آويزان نكنيد . چون تكان دادن روزانه آن ها سبب شل شدن تدريجي گره ها و كنده شدن آنها از جسم فرش مي شود ( شدت خسارت بيشتر در محيط جانبي فرش بروز مي كند) و هم چنين آويزان كردن قالي و قاليچه ها علاوه بر آن كه آن ها را در معرض نزولات آسماني قرار مي دهد موجب آن مي گردد كه رنگ اين دست بافت ها نيز در اثر اشعه آفتاب به شدت تغيير نمايد .
به دليل وجود ذرات خاك و گردوغبار كه در لابه لاي پرز فرش نفوذ كرده اند مي بايست قبل از شستشو آنرا به خوبي غبارگيري نمود . چنانچه ذرات گردوغبار از ميان فرش خارج نگردند هنگام شستشو با آب تركيب شده و تشكيل لايه اي شبيه گل در انتهاي پرز فرش مي دهند كه پس از مدتي باعث پوسيدگي زودرس فرش مي شود . در اين حالت با كوچكترين ضربه هاي ناگهاني و حتي با تا نمودن فرش جهت حمل و نقل احتمال تركيدگي و پاره شدن فرش بسيار است .
قبل از شستشو غبارگيري به طرق مختلف صورت مي گيرد :
1- غبارگيري معمولي (دستي)
در اين حالت به چند روش فرش غبارگيري مي شود :
– برخي فرش را به پشت روي زمين پهن كرده و با چوب به پشت آن مي زنند ، سپس فرش را كنار زده و گردوخاك و ساير موادي كه بر روي زمين ريخته شده جمع مي نمايند و روي فرش را با جارويي زبر مي روبند .
– برخي نيز فرش را از پشت بر روي يك شبكه ي توري فلزي كه در ارتفاع مناسبي از زمين قراردارد پهن با چوب و يا وسيله ي ديگري به پشت آن مي زنند . در اين حالت كليه ذرات گردوغبار از فرش خارج شده و چون بين فرش و زمين فضاي خالي است ذرات گردوغبار دوباره به داخل فرش نفوذ نمي كند .
– در برخي موارد چهار نفر هر يك گوشه اي از فرش را گرفته و به ترتيب ضربه اي موجي شكل را به فرش وارد مي سازد و به اين ترتيب فرش از چهارطرف تكان داده شده و آلودگيهاي آن خارج مي گردد .
( نكته : ضربات چوب نبايد بنحوي محكم باشد كه به بافت فرش لطمه بزند .)
– برخي نيز فرش را محكم به زمين يا سطح سفتي مي كوبند تا غبار آن خارج شود . البته كوبيدن فرش بر زمين از جمله اعمال نادرست و بدترين نوع غبارگيري فرش است ، زيرا احتمال هر نوع آسيبي وجود دارد كه موجبات گسيختگي تارپود و پرز فرش را فراهم مي آورد .
چنانچه فرش كهنه و قديمي باشد يا داراي قسمتهاي رفو شده باشد ، هرگونه غبارگيري دستي كه همراه با ضربات شديد و ناگهاني باشد باعث وارد شدن آسيب هاي جبران ناپذير به فرش مي گردد .
• شايد بهترين روش در مورد فرشهاي جوان و نو بافت آن باشد كه فرش را از يك ارتفاع مناسب آويزان نمود و با چوب به آهستگي و از پشت به آن ضربه زد .
• در مورد فرشهاي قديمي بهتر آن است كه با استفاده از بررسيهاي نرم ذرات گردوغبار از لاي پرزهاي فرش بيرون آورد . سپس با جاروهاي برقي ذرات گردوغبار را از درون پرز فرش بيرون كشيد .
(نكته: در هنگام استفاده از جاروبرقي بهتر است نوك مكنده آن با فاصله اي مناسب از سطح فرش قرار گيرد تا ذراتي كه از فرش خارج شده و در هوا معلق نشده اند به خوبي جمع شده و دوباره به داخل فرش وارد نشوند .)
2- غبارگيري ماشيني :
امروزه با پيشرفت فن آوري ، ابزارها و ماشين آلات خاصي براي غبارگيري فرش طراحي و ساخته مي شود .
الف : ماشين هاي ضربه زن مكانيكي :
نمونه هاي قديمي تر اين ماشين ها داراي عرض زياد بين 5-4 متر و طول بسيار كم بين 2-5/1 متر است .درون اين دستگاه دو محور استوانه اي قرار دارد كه به هريك تسمه هاي پلاستيك يا برزنتي بسته شده است .هنگامي كه دستگاه روشن مي شود ، فرش از يك طرف به داخل آن هدايت مي شود . ابتدا توسط برسهاي مخصوص پرز فرش شانه مي شود تا از حالت نمدي و خوابيده خارج شده و بلند گردد . سپس توسط ريلهاي مخصوصي فرش به ميان محورهاي گفته شده هدايت مي شود . محورهاي مذكور به علت گردش سريع به دور محور طولي ، تسمه هاي برزنتي يا پلاستيكي را به صورت مكرر به پشت و روي فرش مي كوبند .
با توجه به اين كه پرزهاي فرش توسط برس ها حالت ايستاده يافته اند ذرات گردوغبار به راحتي از درون آنها خارج مي شوند . به اين ترتيب تمام فرش از يك طرف وارد غبارگيري شده و از طرف ديگر خارج مي گردد .
اين عمل قبل از شستشو و در طول شستشو انجام مي شود و دور برس غلطكتي برحسب نو و كهنه بودن و يا ضخامت فرش تنظيم شده و ضرب دستگاه حتي الامقدور نبايد محكم باشد .
در مورد فرشهاي قديمي و رفو شده بايد دقت شود تا آسيب جدي به فرش وارد نشود ، زيرا با ضربات شديد در اين دستگاه ممكن است فرش دوباره پاره شود و نياز به ترميم مجدد باشد .
ب- غبارگيري با دستگاه مكنده :
گرد و غبار قاليهاي كهنه بوسيله برس يا جاروي نرمي در جهت خواب فرش جارو شده و بوسيله دستگاه مكنده جمع آوري مي شود .در اين حال بايد شدت مكثي دستگاه برحسب نو و كهنه بودن و يا ضخامت فرش بنحوي تنظيم شود كه ضمن خارج كردن گرد و غبار و كثافات از فرش باعث كنده شدن الياف و پرزهاي فرش نشود .
( نكته : هنگام تميز كردن قالبهاي كهنه بايد نسبت به « خواب» قالي توجه مخصوص مبذول گردد ، چرا كه بهم خوردگي و آشفتگي در خواب قالي پيدا شود « بافت قالي» تغيير شكل مي يابد و سبب پخش شدن اشعه انعكاسي مي گردد، در چنين حالتي قلي « بدنما » شده و لكه دار جلوه گر مي شود .)
ج- دستگاههاي جديد غبارگيري :
در طي سالهاي اخير در ساخت دستگاههاي غبارگيري پيشرفت جديدي به وجود آمده است . دستگاههاي جديد غبارگيري از بازده بالايي برخوردارند و مي توان در زمان كوتاهتري تعداد زيادي فرش را غبارگيري نمود .
اين دستگاه در واقع گردونه ي بزرگي است متشكل از يك استوانه بزرگ توري شكل ، كه در درون اتاقك بزرگتري قراردارد . گردونه متحرك از ميله هاي فلزي ساخته شده است و تا حدودي شبيه ماشين هاي لباسشويي عمل مي نمايد . اتاقك اين دستگاه داراي در بزرگي است كه پس از قراردادن تعداد مشخصي فرش ( برمبناي گنجايش دستگاه ) داخل آن ، بسته مي شود . سپس گردونه داخل دستگاه به حركت درآمده و با سرعت به دور خود مي چرخد . فرشها براثر حركت دوراني از پايين به بالاي گردونه و بالعكس حركت كرده و براثر آن گردو خاك آن كاملاً گرفته مي شود . گردوغبار خارج شده از فرش توسط كانال مكش هوا كه زير اتاقك قراردارد از ميان ميله هاي گردونه خارج شده و بوسيله كانال در يك جا انبار مي گردد . گاه امتداد اين كانال به درون حوضچه هاي آب است تا از آلودگي هوا نيز كاسته شود و هر از گاهي آب حوضچه تخليه مي شود .
(نكته: در صورت استفاده از ماشين هاي غبارگيري جديد باز هم بايد ابتدا قالبهاي كهنه و قديمي را شناسايي نمود. زيرا براثر حركت مداوم قالبها در درون دستگاه ممكن است صدمات خاصي به فرش وارد گردد . گرچه در اين دستگاه نسبت به دستگاههاي قديمي حفاظت فرش بيشتر است و صدمه كمتري به آن وارد مي گردد .)
3- بازرسي :
پس از انجام غبارروبي ، قبل از شستشو، فرش روي زمين گسترده مي شود و از نظر وجود لكه ، سوراخ و پوسيدگي بررسي مي شود تا از ايجاد خسارت احتمالي در حين مراحل شستشو جلوگيري نمايند .
گليم بافي و ريشه ها را قبل از شستشو بازديد كرده و ريشه ها را كاملاً از هم جدا نموده و در صورت لزوم مجدداً انتهاي ريشه ها را به صورت دسته هاي جدا مي بندند .
4- رفوكاري :
پس از بررسي فرش و شناسايي نقاط آسيب ديده در مرحله بعد بايد سوراخها را چنانچه قابل ترسيم است ، رفو نمود .
5- لكه گيري ( لكه زدايي)
;بعد از رفو كردن ، فرش را لكه گيري مي كنند . هرگاه فرشي در اثر مواد رنگ دار مانند شربت ، قهوه ، چاي ، چربي ، واكس ، ادرار و فضولات حيوانات و مانند آن آلوده و لكه دار شد ، ابتدا بايد اين مواد را از سطح فرش زدود و سپس لكه هاي حاصل را به كمك مواد پاك كننده مانند صابون و پودرهاي رخت شوي و حلال هاي مخصوص از بين برد .
بايد توجه داشت كه هر لكه اي فقط با رنگ برهاي مخصوص و در تحت شرايط خاصي از بين مي رود ، به عنوان مثال براي زدودن اثرات آب ميوه ، شير ، قهوه ، چاي و شكلات از آب نيمه گرم و صابون و يا شامپو و براي لكه گيري اثرات تخم مرغ و خون از امتزاج نمك و صابون و سركه سفيد استفاده مي شود .
بايد بدانيم كه لكه هاي چربي با بنزين نيز به خوبي پاك مي شوند . در صورتي كه فرش به روغن آلوده شد، بايد ابتدا روغن ريخته شده را به كمك قاشق جمع آوري نمود ، سپس پارچه اي سفيدرنگ بر روي محل آلوده شده گذارده و اطوي نيمه گرمي بر روي اين پارچه كشيده شود . بدين ترتيب روغن موجود در جسم فرش جذب اين پارچه خواهد شد .
براي زدودن لاك ناخن از حلال استن
براي زدودن رنگ روغن از ترباشين
براي از بين بردن لكه قير از حلال اكاليپتوس
براي محو كردن دوده و ساير پودرهاي رنگ دار از جاروي برقي مكنده استفاده مي كنند .
در هر صورت شستشوي محل لكه دار شده با مواد پاك كننده آنزيم دار (2درصد) و يا صابون هاي خنثي هميشه بي ضرر خواهد بود.
(نكته: توجه داشته باشيد كه هيچ گاه در عمليات لكه برداري از گرد بليچ (BLEACH) استفاده نشود، چه با اين عمل رنگ فرش نيز از بين مي رود .)
در كارگاه هاي شست و شوي فرش هنگامي كه موفق به لكه برداري به صورت دلخواه نشوند، بايد قسمت لكه دار شده را از روي شبكه تاروپود فرش جدا كرده و به جاي آن با الياف مناسب و رنگ هاي جور دوباره گره زني و يا رفوگري كرد.
شستشوي فرش از سالها پيش در خانواده هاي ايراني مرسوم بوده است و حتي در برخي از ماهها و روزهاي سال ديده شده كه گروهي از اهالي يك روستا و يا محل به طور دسته جمعي كار شستشوي ساليانه، فرش را در رودخانه هاي نزديك شهر و روستا طي چندين شبانه روز انجام مي دهند و اين كار در برخي مناطق حالت سنتي و حتي نمايشي يافته كه تماشاي آن براي علاقمندان فرش ايران بسيار دلپذير و زيبا است |
