|
شستشو سنتی
شستشوي دقيق و اصولي فرش بايد به نحوي باشد كه هدف اصلي به خوبي و بودن كمترين صدمه به فرش تحقق يابد . يعني فرش از آلودگي ها و سطوح چرك زدوده شده و كاملاً پاكيزه گردد .
عليرغم بسياري از پيشرفتهاي حاصل شده در حفظ و نگهداري فرش و حتي غبارگيري فرشهاي دستي اعم از قديمي و كهنه به جهت حساسيت امر شستشوي فرش ، تاكنون ماشين يا دستگاههاي خاصي براي برطرف كردن آلودگي هاي فرش طراحي و ساخته نشده و تقريباً تمامي كارخانه هاي قاليشويي به روشي شبيه به روشهاي سنتي و قديمي فرش را شسته و خشك مي كنند .
البته به جهت امكان كنترل و حفاظت بيشتر فرش به روش سنتي مي توان گفت در حال حاضر شستشوي دستي و سنتي فرش بهترين روش به ويژه در مورد فرشهاي قديمي و موزه اي است كه بايد نهايت دقت را در شستشوي آنها به كار گرفت تا كمترين آسيب را متحمل گردند .
هرگاه با تكان دادن گوشه اي از فرش ذرات گرد و خاك و الياف شكسته شده پشم از آن بيرون آمد مي توان گفت كه زمان شستشوي آن فرا رسيده است .
هنگامي كه الياف و پرزهاي فرش به يك ديگر چسبيده شده و پرزها حالت نرمي اوليه خود را از دست داد و يا آلودگي كلي پيدا كرد بايد آن را شستشو نمود . معمولاً هر دو تا سه سال يكبار بسته به محلي كه فرش در آن پهن شده و ميزان رفت و آمد بر روي آن بايد آن را شستشو داد .
1- قاليشويي به روش سنتي:
در روشهاي كاملاً قديمي معمولاً فرش را در درون نهرهاي روان آب قرار داده و پس از آن كه فرش به خوبي خيس مي گرديد آن را به بيرون منتقل ، با مواد شوينده اي چون : چوبك و ساير شوينده هاي قديمي و به كمك پاروهاي بزرگ مي شستند . سپس فرش را دوباره به نهر آب فرو برده و كار زدودن مواد شوينده را آغاز مي كردند . به اين ترتيب حركت دائمي آب بر روي فرش و كشيدن پارو بر روي آن پس از مدت كوتاهي مواد شوينده را به خوبي برطرف و فرش پاكيزه مي گرديد . سپس فرشها را بر روي صخره ها و سنگهاي اطراف رودخانه و در مقابل نور آفتاب قرار مي دادند و به اين ترتيب پس از 3-2 روز فرش كاملاً خشك مي گرديد . در برخي موارد ديده مي شود كه براي آبگيري فرش پس از خارج كردن آن از داخل رودخانه آن را لوله يا تا كرده و آن را لگد كرده و يا با پارو مي كوبند تا آب آن به خوبي گرفته شود و سپس جهت خشك شدن آنها را پهن مي كردند .
2- قاليشويي به روش جديد در كارخانه:
امروزه نيز در كارخانه هاي قاليشويي روشهايي شبيه به شيوه قديمي اجرا مي گردد .به اين ترتيب كه ابتدا فرش را برروي زمين پهن كرده و همه آن را با آب خيس مي كنند .
نكته: معمولاً كارگاههاي قاليشويي را در بيرون از سطح شهر ايجاد مي نمايند تا حتي الامكان از آب نهرهاي كنار شهر استفاده شود و يا بتوان با حفر چاههاي عميق آب فراوان براي شستشو مهيا نمود).
پس از انكه تمام فرش به خوبي خيس شد مواد پاك كننده را به مقدار مناسب روي سطح قالي مي ريزند. سپس با برس هاي ويژه اي شروع به شستن فرش مي كنند . به اين ترتيب قسمتهاي چرك و آلوده قالي تميز مي گردد .
در برخي كارگاههاي قاليشويي دستگاههاي خاصي طراحي و ساخته اند كه داراي برسهاي بزرگ و دايره اي شكل مي باشد و توسط نيروي برق به حركت در مي آيد و به آهستگي سطح فرش را سائيده و نقاط تيره و چرك آن را مي شويد . پس از آنكه تمام فرش را شسته شده توسط شلنگهاي آب كه داراي دوش هاي پخش كننده آب است و فشار آب قابل تنظيم مي باشد و تمام فرش را شسته و مواد شوينده را به خوبي از قالي دور مي كنند.
(نكته: سطح فرش بايد حتي الامكان بوسيله برس شسته شود).
پس از آنكه مواد شوينده از لايه لاي پرز فرش خارج شد معمولاً فرش را به طور كامل و يكجا درون حوضچه هاي بزرگ آب فرو مي كنند تا به اصطلاح آبكشي شود .
(نكته: براي شستشوي فرش بايد از مواد پاك كننده و خنثي و يا مواد شوينده مخصوص فرش استفاده شود)
( نكته: بعد از شستشو با صابون فرش را آبكشي كرده و پس از آب آن را از نظر قليايي با PH مترو يا متل متالئين ارزيابي كنيد ، پس آب پس از آبكشي فرش بايد كاملاً صاف و خنثي باشد)
در صورتي كه در كنار كارگاههاي قاليشويي نهرهاي آب روان موجود باشد و يا بتوان توسط چاههاي آب ، جريان سريع و رونده اي از آب فراوان ايجاد نمود، فرش را در داخل آن قرار داده و براي چند ساعت به حال خود رها مي سازند تا مواد شوينده به طور كامل از درون قالي پاك و خارج شود . شايد بتوان گفت اين روش از بهترين و موثرترين راهها براي آبكشي فرش و زدودن مواد شوينده باشد و لذا به همين منظور است كه كارگاههاي مدرن و مجهز قاليشويي كه امكان استفاده از نهرها و رودخانه هاي طبيعي براي نيل به اين منظور در دسترس دارند، مي توانند عمليات شور قالي را به بهترين شكل انجام دهند.
به هنگام آبكشي فرش اغلب از پارو و برسهاي خاصي جهت زدودن بهتر مواد شوينده و آلودگي ها استفاده مي نمايند .
در كارگاههاي قاليشويي عموماً به جاي لوله كردن فرش و آبگيري آن تحت فشار قرار دادن از دستگاههاي خاصي استفاده مي گردد كه عملكرد آن شبيه دستگاههاي سانتريفوژ است . اين دستگاهها محفظه اي استوانه اي هستند كه فرش را داخل آن و به ديواره فلزي و مشبك آن مهار كرده و با روش شدن ، بسرعت و با حركت دوراني به چرخش در مي آيد . در اين حالت به خاطر نيروي گريز از مركز ، بيشتر آب موجود در درون قالي به طرفين هدايت شده و از درون ديواره مشبك كه در پشت قالي قرار دارد خارج مي گردد . در بسياري موارد اين دستگاهها مقداري حرارت توليد مي نمايند تا عمل خشك كردن قالي كمي تسريع يابد .
پس از آبگيري فرش آن را به همان روش قديمي يا بر روي سطح زمين پهن مي كنند تا خشك شود .
(نكته : فرش پس از شستشو بحالت گسترده در نور غير مستقيم خورشيد (از پشت و رو) آبگيري مي شود و بعد از خروج رطوبت اضافي بحالت نيمه مرطوب در معرض هوا آويخته مي شود ) .
همچنين فرش را بر روي دارها و داربست هاي بزرگ مي آويزند تا پس از 3-2 روز و در مجاورت هواي آزاد و نور آفتاب خشك شوند . چنانچه فرش قبل از نيمه خشك شدن آويخته شود آب در پايين فرش جمع شده و باعث زردي و پوسيدگي قسمت انتهايي فرش خواهد شد .
برخي از كارگاههاي قاليشويي اقدام به ساخت گرم خانه هايي براي خشك كردن قالي نموده اند. در اين گرم خانه با ايجاد يك كانون حرارت مركزي توسط بخاري هاي بزرگ و يا ساير حرارت دهنده ها تمام فضاي گرم خانه را به طور مساوي حرارت مي دهند . سپس كليه فرش ها را به داربست هاي .يژه اي آويزان و در كوتاهترين زمان فرشها را خشك مي نمايند .
( نكته : اگر فرش در كارخانه خشك مي شود حرارت نبايد از 40 درجه سانتيگراد تجاوز نمايد .)
<2- قاليشويي در منزل :
با قيد احتياط مي توان فرش را با رعايت كليه مراقبت هاي مربوط در منزل نيز شستشو داد . اما هيچ گاه فرش هاي ابريشمي و عتيقه و آن هايي كه رنگ هاي ثابت ندارند در منزل نبايد شسته شوند و بدون ترديد بايد آن ها را به موسساتي كه در اين قبيل امور تجربه دارند سپرد .قبل از شستشو نيز بايد آزمايش ثبوت رنگ انجام شود ، به اين طريق كه پارچه سفيد رنگي را مرطوب نموده و بر روي فرش مالش مي دهند ، در صورتي كه اثر رنگ بر روي پارچه ديده شود ، نشانگر اين كيفيت است كه در موقع شستشو رنگ هاي فرش در يكديگر مخلوط شده و به اصطلاح در يكديگر مي دوند ، بنابراين توصيه مي شود كه اين گونه فرش ها را هيچ گاه در منزل شستشو ننمايند .
همچنين در شرح چگونگي شستشوي خانگي فرش مي بينيم كه علاوه بر تجربه ، دقت و ظرافت عمل بيشتر اهميت دارد . طريقه شستشوي خانگي به اين گونه است كه ابتدا بايد يك پيمانه شامپوي مخصوص را با ده قسمت آب نيمه گرم مخلوط كرده و به آن دو قاشق سركه طبيعي اضافه شود .
( نكته : وجود سركه باعث جلوگيري از پخش شدن رنگ ها مي شود ) .
سپس فرش مورد نظر را در روي سطح صافي مانند تراس و يا حياط پهن نموده و آنگاه برس مخصوص را كه از موي اسب ساخته شده در محلول شامپو فرو برده و آن را بر روي پرزهاي فرش مالش داد تا اينكه تمامي سطح فرش آشفته به محلول شامپو شود .
بايد توجه داشته باشيد كه برس بايد همواره در جهت بالا و پايين فرش حركت داده شود و اين نكته را نيز از نظر دور نداريد كه مالش خشن با برس باعث آن مي شود كه پرزهاي فرش آسيب ببيند .(نكته : هيچ گاه فرش را در محلول پاك كننده غوطه ور نسازيد ، چه تاروپود فرش كمتر در معرض ناپاكي ها قرار دارند و تنها پرز و يا گوشت فرش است كه در معرض آلودگي است .)
بعد از اين مرحله محلول شامپوي باقي مانده در روي سطح فرش را به وسيله برس و يا هر وسيله مناسب ديگر جمع آوري نموده و آنگاه پرزهاي فرش را در جهت خواب آنها بگردانيد . بعد از خاتمه اين عمل فرش را با احتياط روي قسمت خشك و سطح و سختي در مقابل آفتاب بگسترانيد . در صورت امكان اگر فرش را در روي داربست هاي مخصوص پهن نماييد در اين حالت جريان هوا با پشت آن تماس داشته و در نتيجه فرش زودتر خشك شده و رطوبتي در آن باقي نمي ماند .
بايد دقت شود كه فرش را براي خشك شدن در مقابل تابش آفتاب تند و سوزنده قرار نداده ، چون باعث رنگ آن مي شود .
(نكته : براي يك رنگ كردن و يا كمرنگ كردن (در موارد خيلي ضروري ) بايد از نور مستقيم خورشيد استفاده شود ) .
هيچ گاه فرش را براي خشك شده آويزان نكنيد و يا آن را بر روي چمن پهن ننماييد . توجه نماييد كه به هيچ وجه فرش را چه به منظور خشك نمودن و چه در ساير موارد در مقابل بخاري (شومينه و يا هر نوع بخاري ) و در فاصله نزديك با رادياتورها و يا روي سطوحي كه از زير آن لوله هاي آب گرم عبور مي كند به طور دائم قرار ندهيد ،چه حرارت شديد و مستمر باعث آن مي شود كه روغن طبيعي موجود در الياف پشم خشك شده و در نتيجه فرش درخشندگي خود ار از دست داده و الياف آن شكننده شوند و يا اينكه جرقه هاي آتش شومينه آن را بسوزانند .
بعد از آنكه پشت و روي فرش به طور كامل خشك شد و سطح آن حالت اوليه خود را به دست آورد آن را به محل اوليه آن منتقل نماييد .
(نكته : توجه نماييد كه فرش را هنگامي كه رطوبت دارد تا نكرده و در محل اصلي آن پهن نكنيد ، چه الياف آن بعد از مدتي پوسيده شده و فرش متلاشي مي شود .)
گفتيم كه مرحله مقدماتي شستشو خاك گيري و زدودن الياف شكسته شده و كرك ها از فرش است و در موسسات فرش شويي از تكان دهنده هاي مكانيكي استفاده مي شود . در منزل براي گردزدايي از فرش مي توان تيرك هاي چوبي و ياني هاي كلفت را بكار برد ، در صورتي كه فرش را تكان ندهيم و بشوييم گرد و خاك موجود در جسم فرش هنگام آغشته شدن با آب به صورت گل و سيمان چسبنده اي در مي آيد و عمل شستشو را مشكل مي كند .
هيچ گاه در منزل براي شستشوي قاليچه هاي كوچك و پادريهاي دست بافت از ماشين رخت شويي كه مكانيزم آن ها فقط براي شستشوي پارچه و بافت هاي ماشيني تنظيم شده است ، استفاده نكنيد چون درجه حرارت آب داخل ماشين ، ميزان ارزش دستگاه و تركيبات شيميايي مواد پاك كننده اي كه در ماشين هاي رختشويي به كار مي برند براي الياف و گره هاي فرش مناسب نيستند .
(نكته: هيچ گاه فرش هاي دست بافت خود را براي شستشو به موسسات خشك شويي نسپاريد چون اين طريق شستشو براي فرش هاي دستباف بسيار مضر است . )
لازم به ذكر است كه رفوگري و تعميرات فرش بعد از مرحله شستشو مي تواند نتيجه بهتري دهد ، زيرا علاوه بر رعايت بهداشت كارگر رفوگر ، انجام اين كار از جهت مشخص شدن نوع بافت و آشكار شدن رنگهاي واقعي فرش كاملاً ضروري است
اینستاگرام قالیشویی ستارخان |
