مواد شيميايی در شستشوی فرش

بررسي روشهاي علمي رنگبري :

در رنگرزي الياف پشم احتمال نايكنواختي در رنگرزي وجود دارد و گاهي اوقات نيز شيد حاصله پررنگ تر بوده و يا اينكه شيد حاصله مطابق سليقه مشتري نيست . براي از بين بردن نايكنواختي و روشن تر كردن شيد رنگ مي توان از مواد يكنواخت كننده استفاده كرد و براي از بين بردن نايكنواختي و روشن تر كردن شيد رنگ مي توان از مواد يكنواخت كننده استفاده كرد . براي بي رنگ كردن نيز بايد از مواد رنگبر استفاده نمود .

– مواد خارج كننده رنگ :

1- نمك سولفات سديم :
اغلب رنگها با ثبات شستشويي پايين مانند رنگهاي اسيدي يكنواخت شونده در دماي جوش با (20-5) درصد نمك سولفات سديم از الياف خارج مي شوند و مدت زمان عمليات نيز بسته به نياز يا ميزان سيري رنگ نمونه بين (60-30) دقيقه است .

2- آمونياك :
براي بعضي از رنگهاي اسيدي كه قدرت مهاجرت كمتري دارند (رنگهاي اسيدي ميلينگ) و رنگهاي اسيدي يكنواخت شونده كه توسط نمك سولفات سديم از الياف خارج نمي شوند ، مي توان از قلياهاي ضعيف مانند آمونياك استفاده نمود .
عمليات زيردماي جوش و حداكثر بر مدت نيم ساعت انجام مي شود . غلظت محلول نيم ليتر آمونيكدر 100 ليتر آب است .
3-پريدين :
در صورت استفاده از آمونيك به عنوان رنگبر ، نكات زيادي از قبيل مدت زمان عمليات و دماي واكنش مطرح است كه در صورت افزايش هركدام از فاكتورهاي فوق ، آمونيك باعث تخريب پشم و ايجاد زيردست نامطلوب براي پشم مي شود ، بنابراين استفاده از يك روش ملايم تر و موثرتر ضروري است . براي رسيدن به اين منظور از پريدين كه يك باز ضعيف و حلال خوب براي رنگرزي است استفاده مي شود .
براي اين منظور مي توان (5/2-1) ليتر پريدين در 100 ليتر آب استفاده نمود .
به دليل سميت بخار آن ، واكنش بايد در فضاي باز يا زير دستگاه هود انجام شود . ضمناً حين استفاده از اين ماده از پيپت هاي سرنگي يا استوانه مدرج استفاده شود .

4- كربنات سديم Na2Co3:
اين ماده يك قلياي ضعيف است كه براي خارج كردن رنگهاي اسيدي از روي الياف پشم يا ابريشم مناسب است . دردماي‌‌‍‍‍(40 درجه سانتيگراد) با (8-4) درصدكربنات سديم به مدت 30 دقيقه مي توان بخش اعظم رنگهاي اسيدي را خارج نمود . لازم به ذكر است كه بعد ازپايان تمام عمليات شيميايي پشم با مواد داراي خاصيت قليايي ، شستشو با اسيد استيك رقيق ضروري است .

5- مواد كمكي غير يوني:
رنگهاي با ثبات شستشويي بالا مانند رنگهاي كرومي و متال كمپلكس 2 :1 ويا سوپر ميلينگ با مواد ذكر شده در بالا از الياف خارج نمي شوند . بنابراين براي خارج ساختن اين رنگها از مواد كمكي غير يوني استفاده مي شود .
از جمله اين مواد مي توان از : univaline w وavolun Iw نام برد. از مقدار (8-4) درصد univaline w همراه با 20 درصد نمك سولفات سديم و (3-1) درصد اسيد استيك مي توان رنگهاي متال كمپلكس 1:1ورنگهاي كرومي را از الياف خارج كرد .
از مقدار (3-2) درصد avolun Iw همراه با 20 درصد نمك سولفات سديم در(5 = ph ) و در دماي جوش مي توان رنگهاي متال كمپلكس 1:2 را از الياف خارج كرد .

– مواد رنگ بر عبارتند از :
1- دي كرومات و اسيد سولفوريك :
دي كرومات يك ماده اكسيد كننده قوي است كه همراه با اسيد سولفوريك استفاده مي شود . اسيد سولفوريك يك نقش كاتاليزور دارد .
در دماي جوش به مدت (45-3) دقيقه ،(6-3) درصد دي كرومات با(6-2)درصد اسيد سولفوريك نسبت به وزن الياف براي از بين بردن لكه هاي رنگي كافي است .
توجه داشته باشيد كه استفاده از اسيد سولفوريك همراه با دي كرومات باعث زرد شدن الياف ميشود ، به همين جهت ميتوان از اسيد هاي ضعيف تر مانند اسيد اگزا لياك استفاده نمود .

2- سديم دي تيونيت يا هيدرو سولفيت سديم Na 2s2o 4 :
اين ماده قدرت احياكنندگي بالا دارد ، حتي قدرت آن از تركيبات فرمالو‍‍‍‍‌ئيد بيشتر است اما از معايب آن تجزيه شدن سريع آن در آب است كه اين امر كنترل فرآيند رنگبري و فرمولاسيون ثابت را مشكل مي كند . اما مزيت آن در اين است كه مي توان در دماي پايين از اين ماده استفاده كرد .

3-تركيبات فرمالدئيد- سولفوكسيلات :
اين تركيبات نيز مواد احيا كننده هستند و نسبت به هيدروسولفيت سديم ضعيف تر بوده و كنترل عمليات با آن نيز راحتتر است . در زير نام تجاري دو نمونه از اين مواد آورده شده است :
Formosul
Erasoic
استفاده از اسيد به عنوان كاتاليزور ، قدرت احياكنندگي اين مواد را افزايش مي دهد ، البته بيشتر از اسيد فرميك استفاده مي شود ، زيرا اسيد سولفوريك باعث نايكنواختي رنگبري مي شود .
ميزان مصرف Formosul (4-2) درصد همراه با (5/2-5/1) درصد اسيدفرميك (85%) است كه مدت زمان واكنش 30 دقيقه در دماي جوش است .
بعضي از رنگها در اثر شستشو با آب ، با اكسيژن همراه آب و هوا اكسيد شده و رنگ دوباره برمي گردد . پس يكي از معايب اين مواد برگشت پذيري دوباره رنگ در اثر اكسيداسيون است .
حال براي جلوگيري از بروز اين مشكل در رنگبري برخي رنگها از واكنش اكسيداسيون استفاده مي شود .بدين صورت كه ابتدا با اسيد سولفوريك و دي كرومات رنگ اكسيد شده و در مرحله دوم با استفاده از Formosulمصرف مي شود تا از برگشت دوباره رنگ جلوگيري كند .

4- كلروازن :
كلروازن از قدرت اكسيداسيون بالايي برخوردارند كه حتي در تصفيه پساب رنگهاي نساجي از اين دو ماده استفاده مي شود .
قدرت اكسيدكنندگي ازن بالاتر از كلر نيز مي باشد كه در مدت خيلي كوتاه (درحدود 20 دقيقه ) انواع رنگهاي اسيدي از پايه هاي شيميايي مختلف آزو ، آنتراكينون و رنگهاي متال كمپلكس را به راحتي رنگبري مي نمايد .

گفته شد ، عمليات تكميل شيميايي جهت ايجاد تغييراتي ، در رنگبندي و يا بهبود لطافت فرش صورت مي گيرد ، كه البته منجر به بروز صدمه هايي در فرش نيز مي گردد و به نام دواشويي يا رنگبري شهرت دارد.
برخي از خريداران فرش به ويژه در خارج از كشور علاقه خاصي به كاهش شدت رنگها و تا حدودي كهنه نما شدن رخ فرش دارند. بدين منظور قبل از ارسال فرش به خارج از كشور در كارگاههاي قاليشويي با استفاده از مواد خاصي چون هيدروكلريك اقدام به شستشو و رنگبري فرش مي نمايد ، اما اين مواد از لحاظ شيميايي داراي خواص شويندگي همچون مواد اصلي شوينده فرش نمي باشد ، و قاليهايي كه به آنها شسته مي شوند ، معمولا قاليهاي جوان و كاملا نو هستند كه نياز به شستشوي قوي براي زدودن سطوح چرك فرش ندارند . در واقع اين مواد خاصيت سايندگي دارند و پشم را سست مي كند و تا حدودي خواص فيزيكي پشم را از بين مي برند و در نهايت از دوام فرش مي كاهد .

شيوهاي رنگبري در كارخانهاي قاليشويي:
– عمليات رنگبري فرشها در كارخانهاي قاليشويي انجام مي شود و عمليات آن به صورت تجربي و در دماي محيط انجام مي گيرد. بدين صورت كه پس از غبار گيري و شستشوي فرش ، در زمان آبكشي كه مي خواهند بوسيله بيلچه هاي مخصوص مواد شوينده اضافي و آب اضافي فرشها را بگيرند ، مواد شيميايي روي فرش هم بوسيله حركت رفت و برگشت بيلچه بر روي فرش باعث پخش شدن مواد شيميايي به طور يكنواخت بر روي فرش مي شود و طي دو مرحله آن را از فرش خارج مي نمايد.

-روش ديگر كهنه نما كردن بوسيله مواد مخصوص ، ريختن اين مواد درون حوضچه هاي مخصوص و فرو بردن فرش در اين حوضچه ها براي مدت زمان معين است به اين ترتيب مقداري از جلا و شفافيت رنگ الياف كاسته شده و شايد بتوان گفت لايه اي نازك از رنگ الياف برداشته مي شود . سپس فرش را توسط آب صاف شسته و مواد مذكور را از آن خارج مي سازند . در برخي كارگاهها حتي از ماشين هاي خاصي براي كهنه شدن بيشتر فرش استفاده مي شود ، اين ماشين ها مقداري از پرز فرش ها را سائيده و حالت فرش پا خورده را به وجود مي آورند.
جهت تكميل عمليات كهنه نما كردن فرش ريشه هاي سفيد فرش هاي جوان را توس موادي همچون : پوست گردو و يا پوست انار تيره مي نمايد تا كهنه نمايي فرش بيشتر جلوه كند .
برخي هم براي كاهش شدت رنگها و جلاي آنها ، فرش را در معرض نور مستقيم آفتاب قرار داده و پشت و روي فرش را براي روز هاي متوالي به اين شكل در آفتاب شديد قرار مي دهند . نور شديد خورشيد تا حدودي باعث پريدگي رنگهاي قالي مي گردد .با اين روش حتي فرشهايي كه به خوبي توسط رنگهاي گياهي رنگ رزي شده اند ، اگر براي روزهاي متوالي در معرض نور خورشيد قرار گيرند در نهايت تا حدودي دچار پريدگي رنگ خواهند شد .